De dramadriehoek is een van de bekendste modellen vanuit de Transactionele Analyse, bedacht door Stephen Karpman. De Dramadriehoek maakt negatieve communicatiepatronen inzichtelijk waarbij drie ineffectieve rollen te onderscheiden zijn met vaste kenmerken. Mensen kunnen in deze rollen belanden als er sprake is van conflicten of werksituaties die emotioneel onveilig zijn. Ze houden dan onbewust met elkaar het drama in stand. Het is nuttig om te begrijpen hoe drama in stand gehouden wordt en zinvol om te weten hoe je het omdraait en juist de doorbraak bereikt.

In dit artikel:

Dramadriehoek uitleg

De dramahoek bestaat uit drie ineffectieve rollen: de aanklager, de redder en het slachtoffer. De driehoek maakt inzichtelijk hoe er een destructieve, ongelijkwaardige communicatiedynamiek tot stand kan komen tussen mensen als ze in een bepaalde rol schieten. De rollen vullen elkaar aan en dat zorgt ervoor dat communicatie vaak in vaste patronen verloopt.

De driehoek is een gesloten vorm en als mensen vanuit deze rollen in de dramadriehoek blijven communiceren, blijven ze in het negatieve (drama) hangen en dat leidt tot een vicieuze cirkel. Eenmaal in de Dramadriehoek kan het zijn dat mensen gemakkelijk van de ene rol in de andere vervallen.

Dramadriehoek rollen

Er zijn drie rollen binnen de dramadriehoek die specifiek gedrag representeren. Kenmerkend voor de rollen is dat ze ongelijkwaardig zijn. De een vindt zichzelf beter of minder dan de ander “Ik ben oké, jij bent niet oké”. Het gedrag dat vertoond wordt in relatie tot de ander is onbewust en niemand neemt verantwoordelijkheid voor z’n gedrag. Mensen zijn zich dus gewoon niet bewust van hun eigen rol. Tegelijkertijd bevestigen de rollen elkaar enorm, ze zijn afhankelijk van elkaar. Dat maakt dat de dramadriehoek hardnekkig is en lastig te doorbreken.

De Aanklager

Iemand die de rol van de Aanklager op zich neemt, ziet anderen als minderwaardig en legt de schuld bij anderen in de situatie. Deze persoon reageert boos en maakt verwijten, haalt anderen naar beneden, kleineert en geeft anderen een schuldgevoel.

De Aanklager is veelal kritisch, rigide of autoritair in zijn/haar opvattingen en oefent zo macht uit op anderen in een poging om de eigen angst voor (verder) verlies van controle te bedwingen en/of anderen geen macht over hem/haar te laten hebben. De boosheid richt zich op zowel het slachtoffer als de redder.

Wat hoor je iemand met de Aanklager rol zeggen?

Kijk nou wat je hebt gedaan.
Jij kan ook echt niks he?
Je verprutst het altijd.

Wat levert deze houding de Aanklager op?

Hoeft eigen zwaktes niet te erkennen door de schuld bij anderen te leggen.
Voelt zich niet verantwoordelijk om iets te verbeteren (dat zou de ander moeten doen, want daar ligt het probleem).

De Redder

Ook iemand met de rol van de Redder ziet anderen als minderwaardig. Deze persoon ziet zichzelf als beter dan de ander en heeft als overtuiging dat anderen zelf niet kunnen handelen. Daarom gaat deze persoon de ander (ongevraagd) helpen/redden. Dat doet de Redder door ongevraagd advies te geven en oplossingen aan te dragen die niet helpend of passend zijn. De Redder staat altijd klaar voor de ander en maakt de ander afhankelijk en zichzelf onmisbaar.

Redders zijn voornamelijk bang voor het verlies van eigenwaarde en betekenis. De Redder heeft een Slachtoffer nodig –iemand om te beschermen en te fixen – om eigenwaarde te bevestigen en te verstevigen.

Wat hoor je iemand met de Redder rol zeggen?

Ik help je wel even.
Ik zou zus/zo doen als ik jou was.
Wat zij bedoelt te zeggen is …?

Wat levert deze houding de Redder op?

Een goed gevoel over zichzelf, versterkt eigenwaarde.
Maakt zichzelf groot en belangrijk in de ogen van anderen.
Krijgt een doel in het leven en hoeft niet stil te staan bij zichzelf.

Het Slachtoffer

De persoon die de rol van het Slachtoffer heeft voelt zich als enige minderwaardig aan de anderen. Heeft geen vertrouwen in de eigen mogelijkheden en zoekt een ander om zich te laten helpen. De persoon is ervan overtuigd dat hij het zelf niet kan en een ander nodig heeft. De persoon in deze rol voelt zich erg machteloos en afhankelijk.

Slachtoffers kunnen defensief, onderdanig, over-aangepast, passief-agressief, afhankelijk, overgevoelig of manipulatief gedrag vertonen. Ze zijn geregeld boos, jaloers, voelen wrok, voelen zich minderwaardig of schamen zich voor zichzelf en/of hun omstandigheden. Tegelijkertijd zorgt een Slachtoffer er (onbewust) voor dat alle reddingspogingen mislukken, want dat zou betekenen dat ze gered worden.

Wat hoor je iemand met de Slachtoffer rol zeggen?

Ik denk niet dat ik dat kan
Ik weet het niet meer.
Ik hoop dat ik zo goed gedaan heb

Wat levert deze houding het Slachtoffer op?

Zelf geen verantwoordelijkheid hoeven nemen.
Kan wegblijven bij groei- en leerpunten.
Krijgt aandacht en kan afhankelijk blijven.

Dramadriehoek doorbreken

Om de Dramadriehoek te kunnen doorbreken, moet je eerst herkennen hoe de rollen zich in jouw leven/werk manifesteren. Dit kan alleen als je kritisch en eerlijk naar jezelf kijkt en leert zien wanneer je in de Dramadriehoek zit en welke rol je aanneemt.

Nu je de patronen kent en de kenmerken van de rollen herkent, zul je de subtiliteit in het dagelijks leven gaan zien iedere keer dat jij zelf of iemand anders in één van de rollen schiet. En dat gebeurt heel subtiel vaak meerdere keren op een dag, zonder dat er enorme ‘drama’s’ spelen.

Tips om de dramadriehoek te doorbreken:

Wees kritisch en bewust van je eigen gedrag
Vraag in drama-situaties hoe een ander jouw gedrag ervaart
Neem verantwoordelijkheid voor eigen emoties en daden
Richt je aandacht op het positieve
Kies voor gelijke, oprechte aanwezigheid in het moment
Neem als uitgangspunt: ik ben oké, jij bent oké

>> Download de hand-out van dramadriehoek naar empowerment dynamiek

De Dramadriehoek doorbreken in teams

Op papier klinkt het simpel om deze rollen te doorbreken. In de praktijk heb je al snel te maken met oude impulsen, hardnekkige patronen en een (veelal) statische organisatiecontext. Het vergt oefening en de grootsheid van mensen om ín het moment zelf bewust te zijn en andere keuzes te maken.

Je kunt het doorbreken van de dramadriehoek op verschillende manieren aanmoedigen/aanpakken.

Probleemgerichte aanpak

Je kunt een probleemgerichte aanpak gebruiken waarbij je het drama helemaal analyseert. Waar gaat het fout en wie/wat is de oorzaak van dit drama? Het achterliggende idee is dat als je alle fouten, zwaktes en tekortkomingen inzichtelijk hebt gemaakt, het drama niet opnieuw zal ontstaan.

Je werkt hierbij met de focus op het verleden. Je onderzoek wat fout gaat en hoopt dat het niet weer zal gebeuren.

Hiermee verklaar je het gedrag wel, maar je verandert het niet. Mensen blijven in dezelfde patronen vervallen.

Oplossingsgerichte aanpak

Je kunt een oplossingsgerichte aanpak gebruiken waarbij je doel is het drama op te lossen. Dit doe je door mensen bewust te maken van de patronen en ze handvaten te geven om er actief uit te stappen. De focus ligt dan op bewustzijn vergroten en gedragsverandering.

Je werkt hierbij met de focus op het heden. Je kiest vooraf een gewenste richting/oplossing en gaat daar aan werken.

Je lost het specifieke probleem op. Dat is prettig. Maar wat als er een nieuw probleem ontstaat? Ook hier loop je de kans dat mensen weer vervallen in oude patronen.

Potentieelgerichte aanpak

Je kunt ook een potentieelgerichte aanpak gebruiken waarbij je het drama als kans beschouwt. In plaats van het te fixen, informeert het drama je over wat er wil gebeuren. Waar de oplossingsgerichte aanpak zich richt op één aspect van mens-zijn (mentaal), ontwikkel je bij de potentieelgerichte aanpak alle vier niveaus van mens-zijn (fysiek, mentaal, emotioneel en energetisch).

Je werkt hierbij vanuit de toekomst en vanuit nieuwsgierigheid. Wat wil er gebeuren? Je hoeft de uitkomst, oplossing niet vooraf te bedenken.

Dit resulteert in een innerlijke verandering waardoor het handelen geen skill/truc is, maar voortkomt uit een dieper bewustzijnsniveau. Een open, nieuwsgierige en ontdekkende houding staat hierbij centraal waarbij de vragen: wat wil hier gebeuren, wie kies ik te zijn en wat heb ik dan te doen, altijd op de achtergrond informeren. Het Eerste Huis traint mensen juist in deze laatste aanpak; het potentieel raakt altijd de essentie van je vraagstuk.

Van Dramadriehoek naar groeidriehoek

David Emerald ontwikkelde een tegenhanger van de Dramadriehoek. Hij noemde dit de The Empowerment Dynamic (TED) in het Nederlands ook wel winnaarsdriehoek of groeidriehoek genoemd. De rollen in deze groeidriehoek zijn een alternatief waarmee dagelijks drama in het leven en organisaties getransformeerd wordt met beter teamwork en een hogere productiviteit als resultaat.

Je kunt je leven en werk benaderen vanuit deze twee verschillende perspectieven: Het Reactieve perspectief van het Slachtoffer en het Creatieve perspectief van de Creëerder. Vanuit de één bevind je je in de Dramadriehoek (DD) en vanuit de ander, waar je wil zijn: in de Empowerment Dynamiek (ED).

Hoe maak je de shift?

De belangrijkste vraag is: hoe zorg je ervoor dat je uit de dramadriehoek blijft en vanuit de groeidriehoek (oftewel de Empowerment Dynamiek) leeft en werkt? Download onze hand-out over de Empowerment Dynamiek. Daarin ontdek je (per rol) hoe je de shift kunt maken.